Jednym z powodów ciągłego wzrostu ryzyka wystąpienia zagrożeń związanych z żywnością jest wydłużanie łańcucha dostaw. Dotyczy to między innymi eksportu owoców egzotycznych oraz warzyw, które mają różne okresy wegetacyjne w poszczególnych regionach świata. W celu ograniczenia ryzyka rynek wymusza wdrażanie norm, które swym zakresem wykraczają poza obowiązujące uregulowania dotyczące prawa żywnościowego. Do takich norm zalicza się dobrowolny i niezależny system GLOBALG.A.P., który swym zakresem obejmuje cały proces produkcji pierwotnej.

W dobie coraz większej świadomości konsumentów oraz nasilającej się konkurencji rynkowej obligatoryjne normy i przepisy przestają być wystarczające. Konsumenci przyzwyczaili się bowiem do ciągłej dostępności owoców i warzyw, które nie są zbierane w danym regionie przez cały rok lub w ogóle nie występują w danej strefie klimatycznej.

GLOBALG.A.P. IFA DLA PRODUCENTÓW

Standard GLOBALG.A.P. IFA (ang. Integrated Farm Assurance; tłum. Zintegrowane Zapewnienie Bezpieczeństwa i Jakości w Gospodarstwie) jest aktualnie jednym z najpopularniejszych systemów, którego wdrażanie najbardziej zaawansowane jest wśród producentów/dostawców świeżych owoców i warzyw. Jednak nie tylko tej grupy produktów dotyczy, o certyfikację mogą ubiegać się także producenci indywidualni oraz grupy producenckie m.in. kwiatów i roślin ozdobnych, roślinnego materiału rozmnożeniowego oraz roślin zbieranych mechanicznie.

Standard ten obejmuje cały łańcuch produkcyjny, od momentu wysiania nasion lub wysadzenia roślin do gruntu, poprzez pielęgnację, zbiory płodów, aż do obsługi produktu końcowego (np.: przechowywanie, pakowanie, konfekcjonowanie).

GLOBALG.A.P. COC DLA DYSTRYBUTORÓW

Firmy zajmujące się dystrybucją produktów pochodzących z certyfikowanych procesów mogą natomiast ubiegać się o certyfikację w ramach standardu GLOBALG.A.P. CoC (ang. Chain of Custody; tłum. Łańcuch dostaw). Uzyskanie certyfikatów GLOBALG.A.P. pozwala na nawiązanie, utrzymanie lub rozwinięcie współpracy z licznymi sieciami handlowymi, a także odbiorcami z zagranicy. Często stanowią kartę przetargową do nowych obszarów sprzedaży oraz są narzędziem do kontaktów między firmami.

WARUNEK IDENTYFIKACJI PRODUKTU

Jednym z warunków spełnienia wymagań standardu GLOBALG.A.P. IFA oraz GLOBALG.A.P. CoC jest obowiązek stosowania systemu identyfikowalności oraz segregacji produktów certyfikowanych i niecertyfikowanych. Najdokładniejszą i najbardziej precyzyjną definicję identyfikowalności można znaleźć w Codex Alimentarius. Zgodnie z tą definicją identyfikowalność oznacza zdolność prześledzenia przemieszczania żywności przez wszystkie etapy produkcji, przetwarzania oraz dystrybucji. Podstawę tego systemu stanowią zapisy umożliwiające identyfikację pochodzenia wszystkich produktów. Zgodnie z założeniami standardu GLOBALG.A.P. produkt certyfikowany powinien być identyfikowalny „krok w tył” oraz „krok w przód”.

Posiadanie udokumentowanej procedury identyfikowalności zarejestrowanych produktów zapewni funkcjonowanie tego systemu w danej organizacji. Opracowując wspomnianą procedurę należy wziąć pod uwagę skalę działalności gospodarstwa/grupy producenckiej i zawrzeć w niej sposób postępowania na każdym etapie produkcji tzn. na etapie zbiorów/przyjęcia, magazynowania, pakowania oraz sprzedaży.

Na poziomie gospodarstwa pierwszym krokiem do spełnienia wymagań w tym zakresie jest stworzenie przez producenta planu swojego gospodarstwa w celu identyfikacji każdego pola, poprzez nadanie mu unikalnej nazwy lub numeru. Schemat ten należy nanieść na mapę, co w późniejszym terminie pozwoli na zidentyfikowanie pola, z którego pochodzi wadliwa partia produktu. Dla danego pola powinny być dostępne m.in. informacje odnośnie uprawianych tam roślin, zastosowanego nawożenia, czy też wykorzystanych środków ochrony roślin. Użycie unikalnego numeru lub nazwy pola umożliwia śledzenie pochodzenia każdej partii produktu, a także historii stosowania środków ochrony roślin oraz ich okresów karencji na danej działce.

Prześledzenie drogi produktu możliwe jest, gdy producent indywidualny/członek grupy producenckiej posiada informacje, z którego pola i w jakiej ilości dany produkt został zebrany oraz do kogo i w jakiej ilości został sprzedany. Potwierdzeniem tego jest posiadanie stosowanych zapisów, które zawierają dane odnośnie daty i miejsca zbioru oraz zebranej ilości. Jeśli zebrany produkt jest sprzedawany bezpośrednio z pola, tzn. producent nie posiada obróbki (zgodnie ze standardem GLOBALG.A.P. za obróbkę uważa się magazynowanie, sortowanie, pakowanie, itp.) kolejne zapisy powinny zawierać dane dotyczące m.in. daty transakcji, ilości sprzedanego produktu oraz odbiorcy.

W sytuacji, gdy w gospodarstwie mają miejsce działania związane z obróbką produktu, wysoce prawdopodobne jest, że na etapie sortowania powstanie odpad. Wtedy należy prowadzić dodatkowe zapisy zawierające dane dotyczące m.in. ilości pobranego produktu z magazynu, ilości gotowego produktu oraz powstałego odpadu. W sytuacji, gdy część produktów pobranych z magazynu do produkcji okaże się niepotrzebna i ponownie zostanie umieszczona w przechowalni, powinny istnieć zapisy potwierdzające ten fakt. Dodatkowo produkt taki należy właściwie oznakować, tak aby wymagania dotyczące zasad segregacji i identyfikacji nadal pozostały spełnione. Zapisy mogą być prowadzone zarówno w formie elektronicznej, jak i formie tradycyjnej tj. papierowej.

O certyfikację mogą ubiegać się również grupy producenckie, które w zakresie identyfikowalności powinny posiadać wiedzę odnośnie m.in. podmiotu, od którego zakupiły certyfikowany produkt wraz z ilością zakupioną oraz danych odbiorcy i ilości sprzedanego towaru. W grupach producenckich oraz w firmach handlowych kwestie dotyczące identyfikowalności mogą wydawać się bardziej skomplikowane niż w gospodarstwach indywidualnych. Jest to wynikiem tego, że podmioty te często zajmują się zarówno obsługą produktów certyfikowanych jak i niecertyfikowanych. W takiej sytuacji należy zgłosić do właściwej Jednostki Certyfikującej fakt posiadania własności i/lub produkcji równoczesnej.

O własności równoczesnej (PO) mówimy w sytuacji, gdy dany podmiot zakupuje produkty niecertyfikowane takie same jak te zgłoszone do certyfikacji GLOBALG.A.P. IFA. Produkcja równoczesna (PP) jest w sytuacji, gdy tylko część produkcji zostanie zgłoszona do certyfikacji, lub nie wszyscy członkowie grupy producenckiej zostaną objęci zakresem certyfikatu. Podmioty zajmujące się dystrybucją produktów certyfikowanych i niecertyfikowanych powinny przestrzegać zasad dotyczących segregacji produktów na każdym etapie produkcji tj. na etapie przyjęcia, magazynowania, pakowania oraz sprzedaży.

WARUNEK SEGREGACJI PRODUKTÓW

Chcąc spełnić wszystkie wymagania standardu GLOBALG.A.P. w zakresie segregacji, firmy muszą sporządzić listę wszystkich swoich dostawców z podziałem na dostawców certyfikowanych i niecertyfikowanych oraz właściwie oznaczyć przyjęte produkty. Sposób etykietowania powinien być jasno zdefiniowany w polityce firmy, i w odniesieniu do produktów certyfikowanych może to być np. umieszczenie numeru GGN, logo GLOBALG.A.P. lub skrótu GG na etykiecie produktu certyfikowanego.Oznaczenie to należy umieścić na najmniejszej dającej się indywidualnie zidentyfikować jednostce (np. karton, skrzyniopaleta). Logo GLOBALG.A.P. i znak handlowy GLOBALG.A.P. mogą być używane jedynie w kontaktach biznesowych i materiałach reklamowych oraz do oznaczania certyfikowanego produktu na terenie zakładu.

Na etapie przyjęcia surowca, firmy ubiegające się o certyfikację łańcucha dostaw weryfikują ważność certyfikatu oraz kraje przeznaczenia produktu w bazie danych GLOBALG.A.P. Sposób postępowania z produktami spełniającymi wymagania standardu GLOBALG.A.P. oraz wprowadzanymi jako takie na rynek, musi zapobiegać pomieszaniu tych produktów z produktami, które nie zostały zatwierdzone w ramach tego systemu. Firmy mogą to osiągnąć przeznaczając oddzielne pomieszczenie na produkty certyfikowane, wyznaczenie strefy dla produktów certyfikowanych lub inne sposoby dostosowane do działalności danej firmy.

Aby status certyfikacji został zachowany produkty przygotowane do sprzedaży należy oznakować indywidualnym 13-cyfrowym numerem GGN/CoC (wraz z przedrostkiem GGN/CoC np. GGN 1234567891234: CoC 1234567891234). W certyfikacji GLOBALG.A.P. CoC na opakowaniu końcowym dodatkowo umieszcza się kod identyfikacyjny firmy. Sposoby znakowania produktów certyfikowanych numerem GGN/CoC w poszczególnych standardach GLOBALG.A.P. oraz opcjach certyfikacji przedstawiono w Tabeli 1.

Tabela 1. Oznaczanie produktu przygotowanego do sprzedaży.

W sytuacji, gdy odbiorca produktów certyfikowanych nie życzy sobie, aby na etykietach produktów pojawił się numer GGN firma ubiegająca się o certyfikację może przedstawić pisemne porozumienie dotyczące tej kwestii lub specyfikację etykiety otrzymaną od odbiorcy. W certyfikacji GLOBALG.A.P. CoC nie ma odstępstwa od tej zasady.

Wszystkie dokumenty transakcyjne (np. faktury, WZ, PZ, CMR) dotyczące sprzedaży produktów certyfikowanych również powinny zawierać stosowane oznaczenie tj. status certyfikacji GLOBALG.A.P. oraz numer GGN/CoC (Tab. 2).

Tabela 2. Znakowanie dokumentów transakcyjnych.

Jeśli takie jest życzenie odbiorcy, dokumenty transakcyjne również mogą nie zawierać powyższego opisu, jednak konieczne jest posiadanie dokumentacji potwierdzającej ten fakt.

BILANS MASY

Firmy ubiegające się o certyfikację GLOBALG.A.P. są zobowiązane do prowadzenia stosownych rejestrów zawierających dane odnośnie m.in. zakupionych produktów certyfikowanych i niecertyfikowanych, sprzedanych produktów certyfikowanych i niecertyfikowanych, ilości produktów pozostających na magazynie oraz ilości odpadu. Na podstawie tych rejestrów minimum raz w roku dla każdego zarejestrowanego do certyfikacji produktu należy wykonać bilans masy, którego celem jest wykazanie spójności pomiędzy zakupionym a sprzedanym produktem. Dodatkowym wyliczeniem w bilansie masy jest współczynnik konwersji.

Podsumowując, kluczem do spełnienia wymagań w zakresie identyfikacji i segregacji produktów jest prowadzenie kompletnych zapisów na każdym etapie produkcji oraz prawidłowe znakowanie produktów certyfikowanych.

LITERATURA:

• Czarnecka-Skubina E., Nowak D. 2012. System śledzenia ruchu i pochodzenia żywności jako narzędzie zapewniania bezpieczeństwa konsumentów. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 5(84): 20-36.
• Śmiechowska M. 2014. System identyfikowalności w zapewnieniu tożsamości i bezpieczeństwa żywności. Annales Academiae Medicae Gedanensis, 44: 125-132.
• GLOBALG.A.P. Przepisy Ogólne. Część II – Zasady Systemu Zarządzania Jakością.