Częste zatrucia lub nawet bezpośrednie zagrożenie życia spowodowane spożyciem trującej rośliny pokazują, jak ciężko odróżnić od siebie poszczególne gatunki. Brak też świadomości, które rośliny można zbierać, a zrywanie których jest surowo zabronione. Z tej perspektywy warto przyjrzeć się, co na ten temat mówią przepisy i jak w praktyce wygląda kontrolowany zbiór z natury, również produktów ekologicznych.

Regulacje w zakresie ochrony gatunkowej

Warunki w sprawie ochrony gatunkowej roślin reguluje rozporządzenie ministra środowiska z dnia 17 października 2014 roku. Rozporządzenie określa gatunki roślin objęte ochroną ścisłą (np. storczyki, sasanki), ochroną częściową (np. kopytnik pospolity, marzanka wonna), częściową – z możliwością pozyskiwania, a także gatunki wymagające ustalenia stref ochrony ich ostoi i stanowisk. Dla każdej ochrony obowiązuje inny katalog zakazów i odstępstw od nich. Dla gatunków roślin, które mogą być pozyskiwane określono sposób ich pozyskiwania. Dla przykładu, czosnek niedźwiedzi należy zbierać ręcznie z licznych populacji, wyłącznie na obszarze województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego, zostawiając nie mniej niż 75% populacji oraz nie uszkadzając części podziemnych rośliny. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na rośliny łudząco podobne do czosnku, np. liście konwalii majowej lub trującego zimowitu, zatrucia którymi odnotowano w ciągu kilku ostatnich lat.

Zasada racjonalnego zbioru

W przypadku zbioru roślin, które nie są objęte ochroną przyrody, tylko rośliny występujące jako chwasty wśród roślin uprawnych można zbierać bez ograniczeń, w innych przypadkach należy stosować zasadę racjonalnego zbioru, np. dokonywać zbioru roślin wyłącznie w miejscach ich obfitego występowania, pozostawiając część populacji na danym stanowisku, lub zbierając kwiaty, liście czy ziele, nie niszcząc całej rośliny, tak, aby mogła odrosnąć z łodygi lub podziemnych jej części.

Kontrola zgodności

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. jako akredytowana jednostka certyfikująca, uznana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, została upoważniona do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w zakresie rolnictwa ekologicznego w obszarze zbioru ze stanu naturalnego.

Certyfikacja zbioru surowców ekologicznych z dziko rosnących roślin leczniczych lub kontrolowanych upraw jest gwarancją, że ich zbiór wykonywany jest na obszarach czystych ekologicznie – naturalnych, w lasach i na obszarach rolniczych (np. certyfikowanych w zakresie ekologicznej uprawy roślin), które w okresie co najmniej trzech lat przed zbiorem nie były poddawane działaniu produktów innych niż dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej, tj. niedozwolonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby.

Zbiór surowców ekologicznych i ich certyfikacja

Zgłaszając do jednostki certyfikującej TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. obszar przeznaczony do zbioru surowców ekologicznych, należy uzupełnić zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego (formularz GIJHARS) w obszarze działalności zbioru roślin dziko rosnących i ich części (Sekcja VII), zlecenie certyfikacji, które jest formalnym zawarciem umowy oraz opis jednostki zawierający działania podejmowane w celu zapewnienia zgodności z zasadami produkcji ekologicznej, wykaz punktów skupu i zbieraczy oraz harmonogram zbioru, na podstawie którego jednostka certyfikująca może zaplanować kontrolę w trakcie zbioru.

Kontrola zbieraczy obejmuje m.in. weryfikację, czy zbiór nie wpływa na równowagę naturalnych siedlisk, ani na utrzymanie się gatunków na obszarze zbioru, np. czy wystarczająca część rośliny zbieranego gatunku pozostawiana jest na stanowisku w celu ponownego rozmnożenia lub czy zbieracz nie niszczy i nie zadeptuje innych roślin. Aby warunki te były spełnione, wymagane jest szkolenie zbieraczy w zakresie przepisów o ochronie przyrody, zasad zbioru oraz higieny opakowań oraz przyrządów do zbierania. Kolejnym etapem kontroli jest weryfikacja czynności wykonywanych po zbiorze (czyszczenia, suszenia, zakupu/przyjęcia, magazynowania, transportu, sprzedaży/wydania) oraz identyfikacja surowca. Unijne przepisy prawne w zakresie rolnictwa ekologicznego określają, że każdy etap produkcji, zaczynając od zbioru surowców, przechowywania (punkty skupu), przetwarzania, transportu i sprzedaży lub zaopatrzenia ostatecznego konsumenta, musi podlegać kontroli i certyfikacji, co daje gwarancję konsumentom, że żywność oznakowana jako „ekologiczna” jest odpowiedniej jakości.

Środki w przypadku nieprawidłowości lub naruszeń

Od 1 stycznia 2018 roku obowiązuje rozporządzenie zmieniające rodzaje nieprawidłowości lub naruszeń przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego i minimalnych środków, jakie jednostki certyfikujące są obowiązane zastosować w przypadku wystąpienia tych nieprawidłowości lub naruszeń w ramach kontroli w rolnictwie ekologicznym.

Wytyczne do rozporządzenia definiują następujące minimalne środki jako:

• upomnienie, które dotyczy małych nieprawidłowości, które nie mają wpływu na ekologiczny status produktu,
• ostrzeżenie, dotyczące nieprawidłowości, które nie mają wpływu na ekologiczny status produktu, pod warunkiem, że zostaną podjęte odpowiednie działania przez producenta w zależności od rodzaju stwierdzonej nieprawidłowości oraz
• cofnięcie certyfikatu w zakresie produktu, którego dotyczy nieprawidłowość – odnosi się do naruszeń mającego wpływ na ekologiczny status produktu lub przypadku stwierdzenia, że producent utracił możliwość prowadzenia produkcji ekologicznej, bądź obrotu w części lub całości zakresu uzyskanego certyfikatu i może dotyczyć jednej lub kilku partii produktów.

Wytyczne uzupełniają rozporządzenie o szczegółowy opis nieprawidłowości albo naruszeń, który z pewnością umożliwia sprawniejsze poruszanie się zainteresowanym po regulacjach prawnych.

W przypadku pozytywnego wyniku certyfikacji, klientowi wydawany jest certyfikat, którego wiarygodność można zweryfikować w wykazie certyfikatów dostępnym na stronie www.tuv.pl.