Zrównoważony rozwój dzięki gospodarce o obiegu zamkniętym
Troska o stan otaczającego nas środowiska oraz kurczące się zasoby surowców naturalnych zmuszają kraje członkowskie UE do podjęcia działań na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami. Pakiet Komisji Europejskiej „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” to szereg przyjętych propozycji, które zakładają przede wszystkim ich minimalizację oraz osiągnięcie jak największego stopnia odzysku surowców wtórnych, co ma sprzyjać zarówno gospodarce, jak i środowisku naturalnemu.
Rosnąca ilość wytwarzanych odpadów jest obecnie największym wyzwaniem UE. Według różnych szacunków ponad połowa odpadów wytwarzanych na świecie jest składowana lub utylizowana.
Kurczące się zasoby surowców, wzrost ich cen, postępujące zanieczyszczenie środowiska naturalnego, przy jednoczesnym wzroście konsumpcji, wymusiły zmianę dotychczasowego podejścia opartego na gospodarce liniowej i przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym.
Kurczące się zasoby surowców, wzrost ich cen, postępujące zanieczyszczenie środowiska naturalnego, przy jednoczesnym wzroście konsumpcji, wymusiły zmianę dotychczasowego podejścia opartego na gospodarce liniowej i przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym.
Czym jest gospodarka o obiegu zamkniętym
Termin gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ, circular economy) od dwóch lat coraz mocniej przebija się do powszechnej świadomości, co związane jest z ogłoszonym w grudniu 2015 roku przez Komisję Europejską pakietem propozycji pod nazwą „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” (Pakiet GOZ). Koncepcja obiegu zamkniętego dąży do tego, aby wartość produktów, materiałów i zasobów w gospodarce była utrzymywana tak długo, jak to możliwe, przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum wytwarzanych odpadów.
Nowe podejście GOZ pozwoli na zwiększenie konkurencyjności gospodarki UE oraz otworzy nowe możliwości biznesowe, które nastawione są na wydajniejsze i bardziej innowacyjne sposoby produkcji.
Zastępuje ona dotychczasowy model liniowy, w którym odpad był ostatnim etapem cyklu życia produktu, powodując tym samym olbrzymie marnotrawstwo, gdyż tak naprawdę dużą ilość składowanych bądź utylizowanych odpadów można poddać recyklingowi i ponownie wykorzystać np. jako surowiec dla innych gałęzi przemysłu. Dlatego też nowe podejście GOZ pozwoli na zwiększenie konkurencyjności gospodarki UE oraz otworzy nowe możliwości biznesowe, które nastawione są na wydajniejsze i bardziej innowacyjne sposoby produkcji.
Celem działań zaproponowanych przez Komisję jest zamknięcie obiegu cyklu życia produktu począwszy od pozyskania surowca, poprzez produkcję, użytkowanie aż do recyklingu i ponownego wykorzystania. Wdrożenie tych planów pozwoli na maksymalne wykorzystanie dostępnych surowców, produktów i odpadów, co w konsekwencji ma sprzyjać zarówno gospodarce, jak i otaczającemu nas środowisku. Propozycje Komisji Europejskiej obejmują działania, które dotyczą wszystkich etapów cyklu życia produktu.
Produkcja
Etap produkcji uwzględnia zarówno projektowanie, jak i sam proces produkcyjny. Odpowiednie projektowanie wyrobów pozwoli na takie ich skonstruowanie, aby były trwalsze, łatwiejsze do naprawy czy modernizacji, a, w przypadku ich recyklingu, odzysk cennych surowców był łatwiejszy (ekoprojektowanie). Dotychczas ekoprojektowanie było ukierunkowane głównie na poprawę efektywności energetycznej – teraz większy nacisk będzie położony na kwestie związane z trwałością oraz możliwością naprawy i ponownego użycia.
Dużą uwagę zwraca się na produkty elektryczne i elektroniczne, które, jak wiadomo, zawierają cenne surowce, chociażby w postaci metali ziem rzadkich. Coraz wyższe koszty pozyskiwania tych surowców są dodatkowym bodźcem dla producentów do poszukiwania wysoce efektywnych metod ich odzysku. Stąd większy nacisk na kwestie związane z ich trwałością, możliwością naprawy i ponownym użyciem. Dodatkowym bodźcem ekonomicznym w zakresie projektowania wyrobów ma być zachęta w postaci zróżnicowania opłat za utylizację w ramach systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta.
Możliwość wykorzystania odpadów z innej gałęzi przemysłu wymusza innowacyjność w procesach przemysłowych pod kątem dostosowania instalacji do zastępowania surowców kopalnych przez alternatywne odpowiedniki.
W przypadku procesu produkcji surowce pierwotne, w tym materiały odnawialne, dalej będą odgrywać ważną rolę, z uwzględnieniem skutków środowiskowych i społecznych, zarówno wewnątrz, jak i poza granicami Wspólnoty. Biorąc pod uwagę duże zróżnicowanie działalności różnych gałęzi przemysłu, specyficzne wykorzystanie zasobów i wytwarzanie różnych rodzajów odpadów, w dalszym ciągu będą rozpowszechniane najlepsze dostępne techniki publikowane w postaci dokumentów referencyjnych, które to muszą być brane pod uwagę przez poszczególnych członków UE przy wydawaniu pozwoleń dla instalacji.
Doprecyzowanie zasad dotyczących produktów ubocznych ma ułatwić symbiozę przemysłową, czyli wykorzystanie odpadów z jednego sektora przemysłowego w innym, dla którego odpad ten może być lub jest cennym surowcem. Możliwość wykorzystania odpadów z innej gałęzi przemysłu wymusza innowacyjność w procesach przemysłowych pod kątem dostosowania instalacji do zastępowania surowców kopalnych przez alternatywne odpowiedniki. To z kolei zmniejsza ryzyko biznesowe wynikające z pozyskania surowców do produkcji, przy jednocześnie mniejszej eksploatacji zasobów naturalnych. Komisja tym samym daje przedsiębiorcom wyraźny sygnał co do przyszłościowych priorytetów UE w zakresie wykorzystania wszelkich dostępnych technik w swojej polityce środowiskowej, w tym wykorzystania surowców.
Konsumpcja
Ważnym elementem GOZ jest świadomość konsumentów, w związku z czym jednym z kluczowych elementów jest dostęp do wiarygodnych informacji na temat ekologiczności produktów. Do tej pory funkcjonujący system etykietowania produktów dotyczył głównie efektywności energetycznej i pozwalał na wybór najbardziej energooszczędnego. W przypadku ekologiczności mnogość etykiet doprowadziła do utraty zaufania do zawartych w nich informacji, dlatego też planuje się poprawę systemu etykietowania produktów związanych z energią, aby te zawierały również informacje dotyczące efektywności środowiskowej, w tym ich trwałości. Z uwagi na kluczowy czynnik decyzyjny, jakim jest cena produktu, kraje członkowskie będą zachęcane do użycia instrumentów ekonomicznych uwzględniających również koszty środowiskowe, w tym aspekty związane z gwarancją, co ma stanowić istotny element ochrony konsumentów przed wadliwymi produktami, poprawić ich trwałość, a także ułatwić możliwość naprawy.
Z uwagi na fakt, że na rynku funkcjonują produkty, których naprawa z różnych względów nie jest możliwa, nowe przepisy z zakresu ekoprojektu spowodują, że wyroby będą trwalsze i dające się łatwiej naprawiać (powszechniejsza dostępność części zamiennych, informacji na temat naprawy). Sztuczne skracanie żywotności produktów, o czym donosiły media zwłaszcza w przypadku produktów elektrycznych i elektronicznych, ogranicza okres ich użytkowania – zostaną więc opracowane przepisy dotyczące ich wykrywania i sposoby rozwiązania tego problemu.
Zgodnie z globalnym celem zrównoważonego rozwoju, polegającym na propagowaniu zrównoważonych praktyk w dziedzinie zamówień publicznych, Komisja podejmie działania w zakresie zielonych zamówień publicznych, uwzgledniających aspekty GOZ.
Gospodarowanie odpadami
Zasadniczym elementem GOZ jest gospodarka odpadami, stąd też zachęta do korzystania z opcji przynoszących najlepszy skutek środowiskowy poprzez dążenie do osiągnięcia jak najwyższych poziomów recyklingu i odzysku materiałów, przy jednoczesnym ograniczeniu składowania odpadów, zwłaszcza odpadów komunalnych. Zmianie ulegną wartości docelowe poziomów recyklingu odpadów komunalnych i opakowaniowych.
Ze względu na duże różnice w zakresie wskaźników recyklingu odpadów z gospodarstw domowych w poszczególnych krajach UE, kluczową kwestią będzie opracowanie odpowiedniej strategii w zakresie zwiększenia recyklingu i ograniczenia ilości składowanych odpadów komunalnych, z uwzględnieniem tych różnic w poszczególnych obszarach UE.
Ze względu na duże różnice w zakresie wskaźników recyklingu odpadów z gospodarstw domowych w poszczególnych krajach UE, kluczową kwestią będzie opracowanie odpowiedniej strategii w zakresie zwiększenia recyklingu i ograniczenia ilości składowanych odpadów komunalnych, z uwzględnieniem tych różnic w poszczególnych obszarach UE.
Pakiet GOZ przewiduje poprawę w zakresie zbierania i sortowania odpadów, które są po części finansowane przez ich wytwórców w ramach rozszerzonej odpowiedzialności. Przewiduje się zwiększenie skuteczności systemów zbierania i sortowania poprzez wprowadzenie minimalnych wymogów dotyczących przejrzystości i efektywności kosztowej, a także uproszczenie i ujednolicenie definicji i metod obliczania współczynników recyklingu.
Od odpadów do zasobów
Materiały, które można ponownie przetworzyć są wprowadzane z powrotem do gospodarki jako nowy surowiec. Zapobiega to marnotrawstwu, a jednocześnie zwiększa bezpieczeństwo dostaw. Jedną z kluczowych barier w wykorzystaniu surowców wtórnych jest brak unijnych norm w zakresie ich jakości, czyli ustaleń co do poziomów zanieczyszczeń, jakie mogą zawierać. Nowo opracowane unijne standardy, w porozumieniu z odpowiednimi gałęziami przemysłu, ujednolicą zasady w zakresie utraty statusu odpadu, tzn. kiedy surowiec wtórny nie będzie uznawany za odpad.
Kwestie związane z unijną strategią dla środowiska wolnego od toksyn będą uwzględniać propagowanie nietoksycznych cyklów materiałowych i lepszą identyfikowalność potencjalnie niebezpiecznych chemikaliów w produktach, co powinno przyczynić się do łatwiejszego ich recyklingu i bardziej efektywnego wykorzystania surowców wtórnych.
Inną kategorią surowców wtórnych wymagających opracowania nowych norm jakościowych stanowią składniki pokarmowe, które można wykorzystać w rolnictwie w postaci nawozów, ograniczając tym samym stosowanie nawozów mineralnych. Komisja zaproponuje stosowne zmiany w rozporządzeniu dotyczącym nawozów celem ujednolicenia zasad w zakresie nawozów organicznych i na bazie odpadów.
Podobne działania spodziewane są w przypadku bardziej efektywnego wykorzystania wody z uwagi na coraz powszechniejsze niedobory tego zasobu poprzez powtórne wykorzystanie oczyszczonych ścieków. Również w tym zakresie spodziewane są stosowne przepisy odnośnie minimalnych wymagań w zakresie ponownego wykorzystania wody.
Istotnym zagadnieniem związanym z ponownym użyciem surowców jest zawartość w nich wszelkiej maści chemikaliów, z których coraz więcej jest uznawanych za zagrożenie dla zdrowia i środowiska. Zawartość takich substancji w materiałach z długim okresem użytkowania, z których spora ilość jest w materiałach już wyprodukowanych, może stanowić kosztowny problem dla przedsiębiorców zajmujących się recyklingiem. Kwestie związane z unijną strategią dla środowiska wolnego od toksyn będą uwzględniać propagowanie nietoksycznych cyklów materiałowych i lepszą identyfikowalność potencjalnie niebezpiecznych chemikaliów w produktach, co powinno przyczynić się do łatwiejszego ich recyklingu i bardziej efektywnego wykorzystania surowców wtórnych.
Obszary priorytetowe
Gospodarka o obiegu zamkniętym może być szczególnym wyzwaniem dla niektórych sektorów, czy to ze względu na charakterystykę ich produktów, ślad środowiskowy czy na zależność od materiałów pochodzących spoza UE. Stąd w pakiecie GOZ określono 5 obszarów priorytetowych, które, ze względu na swoja specyfikę, będą wymagały odrębnego podejścia. Są to: tworzywa sztuczne, odpady spożywcze, surowce krytyczne, odpady z budowy i rozbiórki oraz biomasa i bioprodukty.
W pakiecie GOZ określono 5 obszarów priorytetowych, które, ze względu na swoja specyfikę, będą wymagały odrębnego podejścia. Są to: tworzywa sztuczne, odpady spożywcze, surowce krytyczne, odpady z budowy i rozbiórki oraz biomasa i bioprodukty.
Tworzywa sztuczne
Nie ulega wątpliwości, że zwiększenie recyklingu tworzyw sztucznych, z uwagi na ich coraz częstsze wykorzystanie, będzie istotnym elementem przy przejściu na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Małe poziomy odzysku i wysokie poziomy składowania tych odpadów stają się coraz większym problemem dla środowiska, zwłaszcza, że duże ilości plastiku trafiają do mórz i oceanów, powodując tym samym ich zanieczyszczenie. Efektywniejsze zbieranie odpadów i systemy certyfikacji dla podmiotów zajmujących się ich recyklingiem ma za zadanie drastycznie zmniejszyć ich składowanie bądź utylizację. Komisja przygotuje strategię dotyczącą tworzyw sztucznych przy uwzględnieniu ich całego cyklu życia, a także znaczne ograniczenie odpadów morskich poprzez odpowiednie ich dostarczanie do portowych urządzeń odbiorczych i dalsze właściwe przetwarzanie.
Odpady spożywcze
Coraz większym problemem w UE jest marnowanie żywności, której produkcja, dystrybucja i przechowywanie jest związane z eksploatacją zasobów naturalnych i ma niebagatelny wpływ na otaczające nas środowisko. Wyrzucanie zdatnych do spożycia pokarmów generuje też straty finansowe. Unia Europejska zobowiązała się, w ramach celów zrównoważonego rozwoju na 2030 rok, przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, do zmniejszenia o połowę odpadów spożywczych w przeliczeniu na osobę oraz ograniczenia strat żywności w łańcuchu produkcji i dostaw. W tym celu zostaną uruchomione kampanie uświadamiające, propagujące zmianę wzorców zachowań konsumentów na każdym szczeblu – krajowym, regionalnym i lokalnym, które mają przyczynić się do rozpowszechniania dobrych praktyk przeciwdziałających marnotrawstwu żywności. Dodatkowo zostanie utworzona platforma poświęcona marnotrawieniu żywności, która będzie stanowić wsparcie dla osiągania celu redukcji odpadów spożywczych. Nowe przepisy mają też za zadanie ułatwić przekazywanie darowizn żywności i ponowne wykorzystanie wycofanych środków żywności jako zasobu w sektorze pasz.
Surowce krytyczne
Surowce krytyczne, stosowane głównie w urządzeniach elektronicznych, mają duże znaczenie w gospodarce z uwagi na podatność zakłóceń w dostawach oraz duże koszty środowiskowe związane z ich wydobyciem. Niski wskaźnik recyklingu tych surowców zmusza do znalezienia rozwiązań mających zwiększyć ich odzysk poprzez opracowanie i rozpropagowanie najlepszych dostępnych technik w tym zakresie oraz uwzględnienie ich przydatności do recyklingu już na etapie projektowania produktu. Komisja będzie zachęcać państwa członkowskie do rozpowszechniania recyklingu surowców krytycznych.
Odpady z budowy i rozbiórki
Strumień odpadów budowlanych i rozbiórkowych takich, jak beton, cegły, gips, drewno, szkło, tworzywa sztuczne, metale itp. jest jednym z największych strumieni odpadowych wytwarzanych w UE. Ponieważ wiele z tych materiałów może być ponownie użyta, strumień ten stanowi jeden z priorytetów działań Komisji. Pakiet GOZ przewiduje działania, które mają na celu odzysk tych materiałów poprzez właściwą identyfikację i selektywne zbieranie oraz opracowanie wytycznych, jakie należy stosować na placach rozbiórki. Również długi okres użytkowania budynków będzie podbudowany odpowiednimi wskaźnikami do oceny efektywności środowiskowej przez cały cykl jego życia, włącznie ze stosowaniem tych wskaźników już na etapie projektu budynku.
Biomasa i bioprodukty
Biogospodarka jako alternatywa dla produktów i energii opartej na paliwach kopalnych może być istotnym elementem gospodarki o obiegu zamkniętym – ze względu na odnawialność materiałów biologicznych, ich biodegradowalność i kompostowalność. Komisja będzie propagować efektywne wykorzystywanie biozasobów poprzez rozpowszechnianie wytycznych i najlepszych dostępnych praktyk.
Przyjęcie pakietu odpadowego przez UE
22 maja 2018 roku państwa członkowskie w ramach Rady UE przyjęły nowe przepisy w zakresie pakietu odpadowego. Nowe wartości docelowe w zakresie recyklingu i składowania mają wyznaczyć standardy lepszego gospodarowania odpadami w UE.
Do roku 2025 co najmniej 55% odpadów komunalnych z gospodarstw domowych i przedsiębiorstw ma być poddawanych recyklingowi. Przyjęty cel będzie stopniowo zwiększany – do 60% do 2030 roku oraz 65% do 2035 roku.
Nakładają one na państwa członkowskie przesunięcie akcentów w hierarchii postępowania z odpadami w stronę priorytetowego traktowania działań w zakresie zapobiegania, ponownego użycia i recyklingu, które mają być przedkładane nad składowanie i spalanie. Do roku 2025 co najmniej 55% odpadów komunalnych z gospodarstw domowych i przedsiębiorstw ma być poddawanych recyklingowi. Przyjęty cel będzie stopniowo zwiększany – do 60% do 2030 roku oraz 65% do 2035 roku.
Do 2030 70% wszystkich materiałów opakowaniowych będzie musiało być poddane recyklingowi, przy czym dla konkretnych materiałów opakowaniowych ustalono odrębne wartości docelowe. Są to: plastik, drewno, metale żelazne, aluminium, szkło, papier i karton. Państwa UE będą dążyć do tego, aby od 2030 roku wszystkie odpady nadające się do recyklingu nie były przyjmowane na składowiska, a udział odpadów komunalnych na składowiskach był ograniczony do maksymalnie 10% do 2035 roku.
Reasumując, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym jest zmianą systemową wymagającą od poszczególnych krajów członkowskich zmiany dotychczasowego podejścia zarówno konsumentów, jak i producentów na każdym szczeblu – krajowym, regionalnym i lokalnym. Jest pakietem wszechstronnym i wielopłaszczyznowym, za który będziemy odpowiedzialni wszyscy, a który dodatkowo zyskał mocne polityczne wsparcie.
|
Marek Koźmik - Kierownik Systemów Zarządzania Środowiskowego i Energią TÜV Rheinland Polska Absolwent Wydziału Metali Nieżelaznych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie na kierunku Inżynierii Materiałowej. Przez 11 lat odpowiedzialny za wdrażanie systemów zarządzania w przemyśle hutniczym. Od 2008 roku pracownik TÜV Rheinland Polska odpowiedzialny za usługi certyfikacji systemów w obszarach ochrony środowiska, energii i biopaliw. Audytor wiodący systemów ISO 9001, ISO 14001, ISO 50001, BS OHSAS, PN-N-18001, Kryteriów Zrównoważonego Rozwoju Instytutu Nafty i Gazu. Na swoim koncie ma 300 audytów systemów zarządzania, głównie w przemyśle metalowym i hutnictwie. Zwolennik pragmatycznych rozwiązań wspomagających zrównoważony rozwój. |
|---|
Sprawdź ofertę szkoleń
