Od kilku lat w polskich przedsiębiorstwach coraz wyraźniejsza jest tendencja do prowadzenia swojej działalności w sposób w sposób odpowiedzialny. Znaczy to, że oprócz naturalnych celów ekonomicznych organizacja stawia sobie również cele związane z odpowiedzialnością społeczną i poszanowaniem środowiska. I nie jest to związane z efektem nowej mody czy też chęcią posiadania kolejnego certyfikatu wyróżniającego przedsiębiorstwo na tle konkurencji, ale z coraz większą świadomością roli jaką spełnia jeden z najważniejszych zasobów jakim dysponuje firma – odpowiedzialni i zaangażowani pracownicy. To właśnie świadomy pracownik coraz częściej ma wpływ na sukces i wizerunek przedsiębiorstwa.

Zagadnienia związane ze świadomością i zaangażowaniem pracowników pojawiają się w niemal każdej normie dotyczącej systemu zarządzania, jednak nigdzie indziej nie są one tak mocno akcentowane jak w systemie EMAS. Tu znalazły się zapisy na temat powinności uznawania przez organizację aktywnego zaangażowania pracowników za siłę napędową i zasadniczy warunek ciągłego i skutecznego zwiększenia ochrony środowiska. Aktywne zaangażowanie pracowników powinno być też - według EMAS - kluczowym zasobem służącym poprawie efektów działalności środowiskowej oraz odpowiednią metodą skutecznego wsparcia zarządzania środowiskowego i systemu audytu w organizacji.

W praktyce

Do niedana dość często można się było spotkać ze stwierdzeniem: norma WYMAGA więc MUSIMY szkolić. Na szczęście taki pogląd powoli odchodzi do przeszłości, a pracodawcy coraz częściej kierują swoja uwagę na pozaekonomiczne aspekty swojej działalności, wiedząc, że prędzej czy później przyniesie to oczekiwane efekty.

Nie jest to jednak świadomość powszechna. Dotyczy zwłaszcza firm „dojrzałych”, takich u których systemy zarządzania funkcjonują już długo – na tyle długo, że na ścieżce nieustannego rozwoju i doskonalenia wypracowano najbardziej optymalne rozwiązania, pozwalające pogodzić prowadzoną działalność z troską o otaczające środowisko. Nie bez znaczenia jest tutaj fakt coraz większej liczby przepisów prawnych, dotyczących ochrony środowiska. Dobrze zbudowany system i świadoma załoga pozwala szybko reagować na wszelkie zmiany.

Największe wyzwania wdrożenia

Co mają zrobić Ci, którzy są dopiero na początku tej drogi albo u których system zarządzania środowiskowego dopiero zaczyna funkcjonować?

Wdrożenie jakiegokolwiek systemu należy rozpocząć od gruntownego przeglądu procesów zachodzących w firmie i odniesienie ich do wymagań normy/systemu. Największą trudnością jest zmiana mentalności i przyzwyczajeń pracowników, dlatego tak ważnym jest ich zaangażowanie przy wsparciu najwyższego kierownictwa.

Mówiąc „językiem korzyści” należy wytłumaczyć pracownikom po co wdrażamy system i jakie cele chcemy dzięki niemu osiągnąć. Jest to o tyle istotne, że chcąc mieć sprawnie działający system, musimy zaangażować w jego budowanie wszystkich pracowników. Tylko taki system ma szansę się rozwijać i doskonalić.

System EMAS podkreśla rolę personelu w jego budowaniu oraz podpowiada sposoby wykorzystania potencjału drzemiącego w pracownikach - poprzez włączenie do grup wdrażających/operacyjnych, uczestnictwo w projektach lub wprowadzenie rozwiązań zgłaszania propozycji do doskonalenia. Zaangażowanie pracowników w procesie wdrożenia nie tylko zwiększa ich poziom satysfakcji, ale i zwiększa wiedzę na temat kwestii związanych z ochroną środowiska, którą mogą wykorzystać zarówno w pracy jak i poza nią.

Zresztą, w każdej firmie funkcjonuje już jakiś system – wdrożenie wymagań normy to nic innego jak porównanie istniejącego stanu rzeczy i dopasowanie funkcjonujących rozwiązań do tych narzuconych przez normę lub przepisy. Pamiętajmy, że każdy system to zbiór wymagań, mówiących o tym co ma być zrobione, ale sposób w jaki zamierzamy to spełnić zależy już tylko od nas, od naszej inwencji i pomysłowości.

Oczywiście należy przy tym stosować zasadę zdrowego rozsądku i w taki sposób zaprojektować system, aby nie zaburzał on podstawowego profilu działalności firmy - jej rozwoju z poszanowaniem otaczającego środowiska naturalnego.

Świadomość pracowników

W systemie zarządzania środowiskowego, każdemu z pracowników są przypisane zadania i obowiązki z niego wynikające. Powinny być one określone na każdym szczeblu organizacji. Z doświadczenia powiedziałbym, że rola pracowników jest nie do przecenienia – im niżej w strukturze tym jest ona większa.

Doświadczenie audytorskie wskazuje, że to w obszarze produkcji spotykamy się najczęściej z obszarami wymagającymi doskonalenia, bądź z koniecznością podejmowania stosownych działań korygujących, będących następstwem stwierdzonych niezgodności. Na ogół wszystkie takie stwierdzone przypadki mają swoje podłoże w niedostatecznej świadomości pracowników i ich roli w systemie.

Przywoływana wielokrotnie świadomość pracowników jest obszarem wymagającym nieustającej pracy, nawet w przypadku „dojrzałych” już systemów. Dotyczy to także, a może przede wszystkim, znajomości przepisów prawnych. W przypadku EMAS mamy bowiem do czynienia z bardzo istotnym aspektem, charakterystycznym zarówno dla niego jak i dla ISO 14001, jakim jest pełna zgodność prowadzonej działalności z wymogami przepisów prawa ochrony środowiska oraz innymi wymaganiami, do których firma się zobowiązała.

Wkraczamy tutaj w ogromny obszar regulowany przepisami prawnymi, których niedotrzymanie bądź nieprzestrzeganie może się wiązać z dużymi karami pieniężnymi, nie wspominając o utracie wizerunku lub zaufania klientów. Dlatego tak ważnym jest podnoszenie świadomości pracowników i ich nieustanne szkolenie. To pracownik wyrzuca zaoliwione czyściwo lub zużytą świetlówkę do pojemnika – istotnym jest by wiedział jakie są zasady segregacji. To pracownik korzysta w swojej pracy z substancji niebezpiecznych – istotnym jest by wiedział jak z nimi postępować i jak się zachować w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej. Podobnych prostych przykładów można by mnożyć więcej, ale jak się okazuje czasami właśnie proste rzeczy sprawiają najwięcej kłopotu i narażają firmę na niepotrzebne koszty.

Pokazują one jak ważna jest rola pracowników w codziennym funkcjonowaniu systemu i nie mniej ważna rola najwyższego kierownictwa, które powinno uzbroić go w odpowiednie środki i wiedzę. W ten sposób kreuje się wśród pracowników odpowiednie nawyki, a podnosząc ich świadomość doskonalimy system sprawiając tym samym, że jest on coraz bardziej efektywny.

Pamiętajmy, że w każdej organizacji drzemie ogromny potencjał jakim są ludzie. Od kadry zarządzającej zależy w jaki sposób go wykorzysta zarówno podczas wdrożenia, jak i przy dalszym doskonaleniu swojego systemu. Jego efektywność zależy w dużej mierze, albo przede wszystkim, od samych pracowników. Od każdego pracownika.